Cartes topografiques de la Belgique, 1846-1854

Philippe Vandermaelen (1795-1869) werd op het einde van de 18de eeuw te Brussel geboren in een rijke familie. Al in zijn kinderjaren stelde hij veel belang in de cartografie. Zo vormde hij zich als autodidact. In 1830 richtte Vandermaelen aan de poorten van de stad het Etablissement Géographique de Bruxelles op. Na enkele spraakmakende projecten kwam hij onder de aandacht van de nieuw gevormde regering. In 1831 kreeg hij van hen de opdracht een Carte des frontières op te stellen op grond waarvan de onderhandelingen tussen België en Holland werden gevoerd. Het was het begin van een lange samenwerking tussen de overheid en deze ondernemer. 

Cartografische kenmerken en waarde

Hij profiteerde van zijn bevoorrechte relaties met de overheid om de hand te leggen op de handgeschreven plannen van de gemeentelijke kadasters. Hij verwierf ook de bestaande driehoeksmetingen. Dit zette hem ertoe aan om topografen uit te sturen naar de negen provincies om er de nodige opmetingen te doen. In navolging hiervan publiceerde hij twee topografische kaarten van België: de kaart op schaal 1:80.000 in 25 folio’s – een meesterwerk van de lithografie – was volledig voltooid in 1853; de 250 folio’s van de kaart op schaal 1:20.000 verschenen tussen 1846 en 1854, lang vóór de kaart van het Krijgsdepot waarvan de eerste folio’s pas in 1865 van de persen rolden.  De twee topografische kaarten van België werden zowel nationaal als internationaal beschouwd als een krachttoer. Vandermaelen was immers de eerste die erin slaagde om zonder officiële steun een kaart van die omvang met grote nauwkeurigheid op te stellen en uit te geven. Hij bepaalde op die manier de schaal van toekomstige kaarten en zorgde voor een doorbraak van nieuwe druktechnieken. Dit alles maakte van hem een wegbereider voor de Dépôt de la Guerre. 

Bewaring en hergebruik 

Toen het Etablissement Géographique de Bruxelles in 1880 voorgoed zijn deuren sloot, verwierf de Koninklijke Bibliotheek van België het leeuwendeel van de productie. Via een samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek van België (KBR) verkreeg het AGIV (Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen, vandaag onderdeel van Informatie Vlaanderen) de mogelijkheid om de topografische kaarten te digitaliseren, te georefereren en ze raadpleegbaar te maken via het geoportaal van GDI-Vlaanderen. De intellectuele eigendomsrechten van de gegeorefereerde kaarten zijn gedeeld tussen Informatie Vlaanderen en KBR. Ook de Universiteitsbibliotheek Gent beschikt over een exemplaar van de topografische kaart van Vandermaelen op schaal 1:20.000. Het is dit exemplaar dat op het platform wordt gebruikt.

(vrij naar Datavindplaats Vlaanderen)

Meer weten?

• Silvestre, Marguerite. Philippe Vandermaelen, Mercator de la jeune Belgique: histoire de l'Etablissement Géographique de Bruxelles et de son fondateur. Brussel: Koninklijke Bibliotheek van België, 2016.