Plan van Gent door Jacob van Deventer (1559)

Het plan van Gent door Jacob Roelof van Deventer is de oudste ‘echte’ kaart van Gent die is opgesteld volgens een wetenschappelijke cartografische methode. Het maakt deel uit van een Stedenboek met circa 220 plannen van Nederlandse steden die de Mechelaar maakte tussen 1559 en 1564. Als “koninklijk geograaf” kreeg Van Deventer van de Spaanse vorst Filips II de geheime opdracht om nauwkeurige stadsplannen te tekenen van belangrijke Nederlandse steden. Deze plannen dienden in de eerste plaats militaire doelen.

Cartografische en historische waarde  

Op cartografisch vlak is deze kaart van zeer hoge kwaliteit. Er zijn weinig versieringen of vervormingen. De kaart is duidelijk een werkinstrument waarbij nauwkeurigheid centraal staat. Als instrument in de militaire strategie legt de kaart veel nadruk op centrale elementen in de verdediging van de stad zoals muren, poorten, toegangswegen en belangrijke gebouwen zoals het Spaans Kasteel. Van Deventer gebruikt een duidelijke kleurencode om de informatieve waarde te vergroten. Hij duidt bijvoorbeeld overstromingsgebieden aan in groene tint. Hieruit blijkt het belang van water in de verdediging. De kaart is dus veel meer dan een stratenplan en is een rijke bron van informatie. 

Bewaring en reproductie

Het militaire karakter heeft ervoor gezorgd dat de stadsplannen van Van Deventer lange tijd geen grote bekendheid of verspreiding hebben gekend. Een groot deel van de stadsplattegronden wordt als onderdeel van het Stedenboek nog steeds bewaard in de Koninklijke Bibliotheek in Madrid. De voorbereiding, de minuten van de opnamen, zijn te vinden in de Koninklijke Bibliotheek in Brussel. Pas op het einde van de 19de eeuw werden de plannen in handschrift voor het eerst in beperkte oplage uitgegeven onder de naam Atlas des villes de la Belgique au XVIe siècle. Plans du géographe Jacques de Deventer. In 1920 zorgde de Commission des monuments de Gand voor een heruitgave van de kaart van Gent. Het is deze versie, die behoort tot de collectie van de Gentse Universiteitsbibliotheek, die op Gent Gemapt wordt getoond en is gegeorefereerd.

Methode

De orginele kaarten van van Deventer worden in een atlas bewaard in de Biblioteca Nacional de España. Op Gent Gemapt gebruiken we een scan van de 19de eeuwse heruitgave die bewaard wordt in de Gentse Universiteitsbibliotheek. De scan is via QGIS van coördinaten voorzien. Dezelfde software is ingezet om de zwarte rand te verwijderen. Het bekomen Tiff-bestand is nadien omgezet naar ‘tiles’ om in een webviewer te kunnen bekijken. 

Meer weten?

  • Coene, André en Martine De Raedt. Kaarten van Gent, plannen voor Gent (1534-2011). Gent: Snoeck, 2011. 35-9.
  • Rutte, Reinout, Bram Vannieuwenhuyze, en Yvonne van Mil. Stedenatlas Jacob Van Deventer: 226 Stadsplattegronden uit 1545-1575 - Schakels tussen verleden en heden. Bussum: Thoth, 2018.