Groot plan van Gent gemaakt in 1619 door den landmeter Jacq. Horenbault

Het Groot plan van Gent gemaakt in 1619 door den landmeter Jacq. Horenbault is een gedetailleerde en geïllustreerde kaart van de hand van Jacob Horenbault, gevormd op vraag van de Gentse stadsmagistratuur. De schepenen kozen voor Horenbault omwille van zijn ervaring en zijn afkomst. De Gentse familie Horenbault had zich al generaties lang als schilders en topografen ten dienste gesteld van de stad. Horenbault kreeg de opdracht om de grenzen van ‘de vrijheid van Gent’ in kaart te brengen om zo duidelijkheid te scheppen en betwistingen te vermijden. Het plan was dus in eerste plaats een administratief instrument.

Waarde en methode

Het administratieve doel zorgt ervoor dat de kaart relatief gedetailleerd is. Zo zijn de perceelsgrenzen getekend, zijn gebouwen in perspectief weergegeven en zijn belangrijke plaatsen voorzien van een verwijzing of een naam. Dit maakt van de kaart een interessante en veelzijdige historische bron. Ook cartografisch is het plan van relatief goede kwaliteit. De ruimtelijke afwijkingen blijven beperkt. Toch waren wel enkele bewerkingen nodig om te komen tot een aaneengesloten kaart. Dubbele elementen werden eerst tot één element gereduceerd. Aan de kaartbladen werden daarna afzonderlijk coördinaten toegekend. Uiteindelijk werden deze kaartbladen in de mate van het mogelijke in elkaar gepast. 

Bewaring en hergebruik 

De kaartbladen die hier worden gebruikt, zijn niet de originele 17e eeuwse stukken. Het origineel hing jarenlang in het Gentse stadhuis en raakte in de loop der jaren beschadigd. In de 19e eeuw werd naar oplossingen gezocht om het te bewaren. Om de raadpleegbaarheid niet in het gedrang te brengen, werd in 1876 beslist de kaart te reproduceren. Pol Allaert zorgde voor een nauwkeurige tekening. Ook deze tekening bleef echter niet van slijtage gespaard. In 1898 gaf de Stedelijke Commissie der Monumenten van Gent daarom de opdracht aan Armand Heins om 100 zogenaamde chromolithografische facsimile’s of replica’s te produceren. Een van die facsimile’s behoort tot de collectie van de Gentse Universiteitsbibliotheek. Deze versie wordt op Gent Gemapt gebruikt. Het origineel werd in 1900 aan de Gentse stadsbibliotheek overgemaakt waar het zich nog steeds bevindt en wacht op restauratie.

Meer weten?

• Coene, André en Martine De Raedt. Kaarten van Gent, plannen voor Gent (1534-2011). Gent: Snoeck, 2011. 41-56.
• Charles, Leen, Marie Christine Laleman, Daniel Lievois, Peter Steurbaut, en Jacques Horenbault. Van Walsites en Speelhoven: Het Vrije van Gent Bij Jacques Horenbault (1619). Gent: Stadsarchief, 2008.